اسید کلریدریک چیست؟
اسید هیدروکلریک که به نام اسید موریاتیک و جوهر نمک نیز شناخته میشود، یک اسید معدنی قوی و خورنده، با فرمول شیمیایی HCl میباشد. نام “هیدروکلریک” از کلمات یونانی “هیدرو” (آب) و “کلروس” (سبز) گرفته شده که به رنگ مایل به سبزی اشاره دارد که اسید در تماس با فلزات خاص به آن تبدیل میشود.
این اسید به طور گسترده در صنعت و زندگی روزمره کاربرد دارد.
ساختار مولکولی
اسید هیدروکلریک با فرمول مولکولی HCl، از یک اتم هیدروژن و یک اتم کلر تشکیل شده، که اتم هیدروژن از طریق یک پیوند کووالانسی به اتم کلر متصل میشود. این پیوند به شدت قطبی است، به این معنی که الکترونها به طور مساوی بین دو اتم تقسیم نمیشوند و مولکول بسیار واکنشپذیر میباشد. اسید کلریدریک یک مولکول خطی، با زاویه 180 درجه بین اتمهای هیدروژن و کلر میباشد. این ساختار خطی به مولکول شکل متقارن داده که اتم کلر در وسط و اتم هیدروژن در دو طرف قرار دارند. این آرایش، اسید کلریدریک را به یک مولکول دوقطبی تبدیل کرده که یک قطب مثبت در انتهای هیدروژن و یک قطب منفی در انتهای کلر دارد. اسید هیدروکلریک بدلیل پیوند قطبی قوی بین اتمهای هیدروژن و کلر، یک اسید بسیار قوی میباشد. هنگامی که در آب حل میشود، مولکولهای HCl به یونهای هیدروژن با بار مثبت و یونهای کلرید با بار منفی تجزیه میشوند. این یونها مسئول ماهیت خورنده و اسیدی این ترکیب هستند.
خواص فیزیکی و شیمیایی
اسید کلریدریک مایعی شفاف و بیرنگ با بوی بسیار تند است که در دمای اتاق مایع میباشد. چگالی آن 1.18 گرم بر سانتیمتر مکعب است، به این معنی که از آب سنگینتر میباشد. اسید کلریدریک در آب بسیار محلول بوده و یک مخلوط همگن تشکیل میدهد. این اسید میتواند در حلالهای قطبی دیگر مانند اتانول نیز حل شود. با این حال، در اکثر حلالهای آلی نامحلول است.
چون به راحتی در آب یونیزه میشود و غلظت بالایی از یونهای هیدروژن را در محلول تولید میکند، یک رسانای عالی الکتریسیته بوده و معمولاً به عنوان الکترولیت در باتریها کاربرد دارد. همچنین دارای نقطه جوش پایینی میباشد که به آسانی تبخیر و تصفیه شده و در فرآیندهای مختلف صنعتی مورد استفاده مجدد قرار میگیرد.
اسید کلریدریک دارای سطح PH یک میباشد، که یکی از اسیدیترین مواد شناخته شده است. این اسید، یک ماده بسیار واکنشپذیر بوده، به ویژه هنگامی که با فلزات و بازها تماس پیدا میکند. این اسید با اکثر فلزات واکنش داده و گاز هیدروژن و کلرید فلز را تولید میکند. به همین دلیل، معمولاً برای اسیدشویی و تمیز کردن فلزات استفاده میشود. همچنین با بازها واکنش داده و آنها را خنثی، و نمک و آب تشکیل میدهد.
قابلیت اشتعال: اسید کلریدریک به شکل خالص خود قابل اشتعال نیست، اما میتواند گاز هیدروژن را در تماس با فلزات فعال آزاد کند، که میتواند بسیار قابل اشتعال باشد.
ویسکوزیته : اسید هیدروکلریک ویسکوزیته نسبتاً کمی دارد، به این معنی که میتواند به راحتی و به سرعت جریان یابد، که در فرآیندهای صنعتی میتوان آن را به راحتی پمپ کرد. علاوه بر این، اسید هیدروکلریک یک عامل اکسیدکننده قوی است. میتواند با ترکیبات آلی خاصی مانند الکلها و کتونها واکنش داده و آنها را به ترکیبات کربونیل مربوطه خود اکسید کند. این خاصیت در فرآیندهای صنعتی مانند تولید رنگ، دارو و سایر ترکیبات آلی کاربرد دارد.
تولید اسید هیدروکلریک
ترکیبات اولیه اصلی مورد استفاده در تولید اسید کلریدریک، نمک (کلرید سدیم، نمک طعام) و اسید سولفوریک (H2SO4) میباشند. اسید سولفوریک در صنعت، معمولاً از سوزاندن سنگ معدن گوگرد یا سولفید تولید میگردد. متداولترین روش مورد استفاده، فرآیند کلر قلیایی است، که شامل الکترولیز محلول آب شور (آب نمک) برای تولید کلر، گاز هیدروژن و هیدروکسید سدیم (NaOH) میباشد. سپس کلر و گاز هیدروژن در یک ظرف واکنش ترکیب شده، تا اسید هیدروکلریک تولید کنند.
مرحله اول: الکترولیز آب نمک
آب نمک وارد یک سلول الکترولیتی شده، که حاوی دو الکترود (آند و کاتد) است که توسط یک دیافراگم از هم جدا شدهاند. جریان مستقیم (DC) از محلول عبور میکند و باعث میشود مولکولهای آب به گاز هیدروژن و گاز اکسیژن تجزیه شوند. در آند، واکنش زیر انجام میشود:
2Cl- (aq) → Cl2 (g) + 2e-
سپس گاز کلر برای استفاده بعدی در تولید اسید هیدروکلریک در یک مخزن ذخیره میشود.
مرحله دوم: ترکیب کلر و هیدروژن
در این مرحله گاز کلر سرد و فشرده شده و سپس با جریانی از گاز هیدروژن در ظرف واکنش ترکیب میشود. واکنش بین دو گاز باعث تولید اسید کلریدریک میگردد.
Cl2 (g) + H2 (g) → 2HCl (g)
مخلوط گاز حاصل، در آب حل میشود تا محلول اسید کلریدریک تولید شود. محلول اسید کلریدریک بدست آمده، تقطیر، خالصسازی و تغلیظ میشود. ناخالصیها از طریق فرآیند تقطیر حذف میشوند. اسید را حرارت داده و بخارات را متراکم میکنند تا محلول غلیظتری تولید شود که این عمل را چندین بار تکرار میکنند تا خلوص مورد نظر حاصل شود.
سپس ناخالصیهای باقیمانده از محلول غلیظ شده، با اسید سولفوریک حذف میشوند. اسید سولفوریک با هر گاز کلر باقیمانده واکنش میدهد و اسید هیدروکلریک و گاز دی اکسید گوگرد (SO2) تشکیل میدهد. سپس دی اکسید گوگرد اضافی حذف و محلول بسیار غلیظی از اسید کلریدریک باقی میماند. اسید کلریدریک، معمولاً بسته به قدرت و کاربرد مورد نظر در مخازن پلاستیکی، شیشهای یا فولادی ذخیره میشود و سپس در تانکرها به صنایع و آزمایشگاههای مختلف حمل و انتقال پیدا میکند.
هیدروژن کلرید به عنوان محصول جانبی در واکنش سدیم کلرید با سولفوریک اسید برای تولید سدیم سولفات نیز تشکیل میشود:
NaCl + H2SO4 → NaHSO4 + HCl
NaHSO4 + NaCl → Na2SO4 + HCl
۲NaCl + H2SO4 → Na2SO4 + 2HCl
کاربردهای صنعتی و آزمایشگاهی
اسید کلریدریک تاریخچهای قدیمی دارد که به دوران باستان باز میگردد. اولین اشاره به استفاده از آن را میتوان در روم باستان یافت که با مخلوط کردن نمک (کلرید سدیم) با ویتریول سبز (سولفات آهن)، این ترکیب را تولید میکردند.
مصارف آزمایشگاهی
در آزمایشگاه، اسید هیدروکلریک به طور گستردهای به عنوان یک معرف برای واکنشها و آزمایشهای شیمیایی مختلف استفاده میشود. برای تیتراسیون، کنترل pH و استخراج فلزات از سنگ معدن کاربرد دارد. همچنین برای تمیز کردن ظروف و تجهیزات آزمایشگاهی نیز از این ترکیب استفاده میشود.
اسیدشویی و تمیزکاری فلزات
اسید کلریدریک معمولاً برای از بین بردن زنگ و رسوب از سطوح فولادی کاربرد داشته، و یک جزء ضروری در فرآیند اسید شویی فلزات میباشد. همچنین برای تمیز کردن و اچینگ فلزاتی مانند مس و برنج که در تولید قطعات الکترونیکی کاربرد دارند، استفاده میشود.
تصفیه آب
در صنعت تصفیه آب، اسید هیدروکلریک برای حفظ سطح pH آب و کنترل رشد جلبکها و باکتریها در سیستمهای آبی استفاده میشود. همچنین در تولید آب آشامیدنی، به حذف ناخالصیها و ضد عفونی آب کمک میکند.
صنعت نفت و گاز
اسید کلریدریک در فرآیند شکست هیدرولیکی، که بعنوان “فرکینگ” نیز شناخته میشود، برای حل کردن مواد معدنی و سایر ناخالصیها در سنگ استفاده شده که عملیات استخراج گاز طبیعی یا نفت را تسهیل میکند. همچنین برای نگهداری و تمیز کردن چاههای نفت، خطوط لوله و پالایشگاه ها کاربرد دارد.
محصولات خانگی و پاک کننده
اسید هیدروکلریک یک ماده اولیه در بسیاری از محصولات تمیزکننده خانگی مانند پاککنندههای توالت و ضدعفونیکنندههای حمام میباشد. این ترکیب به طور موثر لکههای سخت، آهک و رسوبات زنگ را از بین میبرد.
صنایع غذایی
اسید کلریدریک در صنایع غذایی برای تنظیم اسیدیته محصولات غذایی مانند نوشابه ها استفاده میشود. همچنین در تولید روغنهای گیاهی، شکر و ژلاتین کاربرد دارد و در پروسس افزودنیهایی مانند اسید سیتریک نیز استفاده میشود.
تولید ترکیبات آلی
اسید هیدروکلریک در تولید ترکیبات آلی مختلف از جمله وینیل کلرید که در ساخت لولههای پی وی سی و کفپوشهای وینیل و بیسفنول A که در تولید پلاستیک کاربرد دارند، استفاده میشود. همچنین در سنتز مواد دارویی و رنگهای مختلف نیز استفاده میگردد.
داروسازی
اسید هیدروکلریک (HCl) معمولاً به عنوان یک اسید فعال برای تهیه انواع داروها کاربرد دارد. این اسید میتواند در فرایندهای سنتزی داروها و یا برای تنظیم pH محلولهای دارویی مورد استفاده قرار گیرد. همچنین، برخی از ترکیبات دارویی که حاوی هیدروکلراید هستند که از این اسید تولید میشوند.
هیدروکلریک اسید (HCl) در بدن انسان در دستگاه گوارش و به خصوص در معده تولید میشود. نقش اصلی این اسید در فرایند هضم غذاست. اسید هیدروکلریک با کمک آنزیمهای گوارشی، مواد غذایی را تجزیه و هضم میکند. این اسید همچنین نقش مهمی در کنترل و تنظیم pH محیط معده دارد و از رشد باکتریهای مضر جلوگیری میکند.
نکات ایمنی و خطرات
محیط زیست یکی از نگرانیهای اصلی اسید هیدروکلریک، تأثیرات زیست محیطی آن است. هنگامی که در هوا آزاد شود، با رطوبت واکنش نشان داده و ذرات معلق اسیدی تشکیل میدهد، که می تواند اثرات تخریبی داشته باشد. همچنین در صورت ورود به منابع آبی، تهدیدی برای آبزیان محسوب میشود، زیرا میتواند سطح pH را کاهش داده و تعادل اکوسیستم را مختل کند.
علاوه بر این، اسید کلریدریک میتواند با سایر مواد واکنش داده و مواد شیمیایی سمی تولید کند. به عنوان مثال، در صورت مخلوط شدن با سفیدکنندهها گاز سمی کلر تشکیل میدهد. بعلاوه در تماس با فلزات، واکنش نشان داده و گاز هیدروژن تولید میکند که قابل اشتعال بوده و به طور بالقوه میتواند منجر به انفجار شود. همچنین، فرآیند تولید اسید کلریدریک مقادیر زیادی دی اکسید کربن و سایر گازهای گلخانه ای را آزاد میکند.
برای کاهش اثرات زیستمحیطی، باید کارخانهها روی روشها و فناوریهای تولید سازگارتر با محیط زیست سرمایهگذاری کنند. بعلاوه، بازیافت و دفع مناسب اسید هیدروکلریک و محصولات جانبی آن، در جلوگیری از آلودگی بسیار اهمیت دارد.
اسید کلریدریک بدلیل ماهیت خورنده، در صورت تماس با پوست، چشمها یا مجاری تنفسی میتواند باعث سوختگی و سوزش شدید شود. استنشاق دود آن نیز آسیب جدی به ریهها و سیستم تنفسی وارد میکند.
قرار گرفتن در معرض غلظتهای بالای اسید هیدروکلریک حتی می تواند کشنده باشد. هنگام کار با این ماده شیمیایی، پوشیدن وسایل حفاظتی مانند دستکش، عینک، و ماسک تنفسی ضروری میباشد. برای کاهش قرار گرفتن در معرض بخارات سمی هنگام کار، داشتن تهویه مناسب در محل بسیار مهم است. در محیطهای صنعتی، پروتکلهای آموزشی و ایمنی مناسب برای جلوگیری از حوادث و نشت، باید اجرا شوند.
قیمت و خرید هیدروکلریک اسید
برای سفارش اسید هیدروکلریک با مناسبترین قیمت، با شمارههای زیر تماس بگیرید: